Нажаев Ахьмад, поэт, нохчийн поэзин бухбиллархойх цхьаъ, вина 1895-чу шарахь Йоккхачу АтагIахь. (муьлхачу баттахь билггал хууш дац) Дешна юьртарчу хьуьжарехь а, цул тIаьхьа хьехархойн курсашкахь а. Белхаш бина Йоккхачу АтагIарчу юьхьанцарчу школехь хьехархо, Нохчийн автономни областан дешаран отделан инспектор волуш. Нохчийчохь дешар айъарехь йоккхачу шовкъаца болх бина ву иза. Литературин декъехь къахьегар доладелира халкъан барта кхоллараллин хазнаш гулъярна тIера. 1926-чу шарахь араелира цо гулйинчу фольклоран произведенийн «Нохчийн эшарш, дийцарш, кицанаш» книга. Ма-дарра аьлча, нохчийн маттахь дуьххьара зорбане яьлла барта кхоллараллин гулар яра иза. Оцу шарахь дуьйна «Серло» газетан агIонаш тIехь зорбане юьйлу цуьнан шен стихаш а. 1934-чу шарахь А.Нажаевс арахоьцу «Керла дуьне» цIе йолчу стихийн гулар. 1936-чу шарахь зорбане яьлла цуьнан «ЖаIу» поэма, хIетахьлерчу нохчийн поэзехь тоьллачех лоруш яра. 1937-чу шарахь, бехк-гуьнахь доцуш, лоцу А.Нажаев. 1943-чу шарахь лаьцначохь кхалхар а хуьлу. Цунна йинарг харц кхиэл хиларна мукIарло а деш, 1956-чу шарахь суьдан лерринчу сацамца бехк буьззина тIера боккху яздархочунна.
Саидов Билал, поэт, прозаик, драматург, вина 1914-чу шеран июнь беттан 10-чу дийнахь Веданан районан МахкатIе юьртахь. Юьртара школа чекхъяьккхинчул тIаьхьа дешна Тбилисерчу театран Ш.Руставелин цIарахчу студехь. Тайп-тайпанчу шерашкахь Х.Нурадиловн цIарахчу драмтеатрехь (актер, режиссер, литературин декъан заведующи), Республикин тайнигийн театрехь (режиссер), Нохч-ГIалгIайн яздархойн Союзехь (литфондан заведующи) белхаш бина.
Яздан волавелла 1938-чу шарахь. Цуьнан дуьххьарлера «Зайнап» пьеса кхиамца хIоттийра Нохчийн театрехь. Драматургица, театраца уьйр цкъа а ца хадийнехь а, шуьйрачу дешархочунна поэт санна вевза Саидов Билал. Стихийн, поэмийн «Дуьненна-машар», «Лаьмнашкахь малх», «Деган аз», «Ламанан шовда», «Лаам», «Сан безам», «Хаьржинарш» гуларийн автор ву иза. Шен бIаьрла лар йитина Б.Саидовс нохчийн берийн литературин жанр кхиорехь а. Къаьсттина дезаделла кегийчу книгашъешархошна цуьнан стихашца яздина «Майра Сулима», «Сулимин цIархо», «Сулимас лелийнарш» цIерш йолу башха туьйранаш. Билал вевзара похIме гочдархо санна а. Цо нохчийн матте гочйина Ш.Мольеран, Г.Лоркин, А.Островскийн, А.Чеховн, Ч.Айтматовн, кхечеран пьесаш, ткъа иштта М.Лермонтовн «Вайн заманан турпал» роман а.
Поэтан кхалхар хилла 1994-чу шарахь.
Мусаев Мохьмад, яздархо, драматург, Нохч-ГIалгIайн АССР-н культурин хьакъволу белхахо, вина 1915-чу шеран июнь беттан 15-чу дийнахь БухIан-Юьртахь. Заочни кепара доьшуш чекхъяьккхина Нохч-ГIалгIайн пачхьалкхан хьехархойн институт. Белхаш бина Соьлжа-ГIаларчу мехкадаьттанах гIуллакхдаран заводехь (1931–1938-гIий шераш), Нохч-ГIалгIайн радиохь (1938–1944-гIий шераш), Нохч-ГIалгIайн книгийн издательствехь (1958–1975-гIий шераш). 1944–1957-чуй шерашкахь дерриге халкъаца цхьаьна кхалхийначохь хилла.
«Сатоссуш» (повесташ, дийцарш, 1960 шо), «Дашо маха» (повесть, 1963 шо), «Анзор» (повесть, 1966 шо), «Тапча яьлча» (роман, 1960 шо) книгийн автор. ТIеман кIуьрлахь хIаллакIхилира зорбане кийчча лаьтта «Таймин Биболат» роман (цуьнан цхьадолу дакъош зорбане девлира «Орга» альманахехь). «Теркан тулгIенаш», «Цхьана эвлахь», «Нийсонехьа», цхьамогIа кхин пьесаш язйина М.Мусаевс. Нохч-ГIалгIайн драматически театран сцени тIехь хIиттийра царах цхьаерш.
Шен лар йитина яздархочо нохчийн публицистикехь а, «Ленинан некъ» (хIинца «Даймохк») газетехь зорбане юьйлура дахаран тайп-тайпанчу агIонашна лерина цуьнан статьяш («Сан дозалла», «Кхиаран новкъахь», «Кханенах доглазарца», «Яздархо а, дахар а»…).
Яздархочун кхалхар хилла 1999-чу шеран ноябран 23-чу дийнахь.
№ 66, шинара, 16 июнь, 2015 шо