Нохчий ду вай, Дала мукъ лахь. Вай баккъал а нохчий хилла хIокху дуьненахь лела а, эхарта дерза а лууш делахь вайна тIехь ду нохчийн гIиллакхаш, оьздангалла, эхь-бехк, яхь-юьхь, дайн Iадаташ лардеш лелар. Царах хервелларг нохчаллина гена волу, бусалба динах а дIахьаьвза. Иштта алар цхьаболчарна товш ца хила а тарло. Амма дан-м иштта ду. ХIунда аьлча, вайн дерриге а гIиллакхаш бусалба динца догIуш ду. Ткъа гIиллакх доцу Iамал къобал ца хила герга ду.
Цундела вайх хIора а: жима а, воккха а, зударий а, божарий а, йоIарий а. кIентий а массо а гIулч вайн халкъан гIиллакхашца юстуш яккха езаш ву. Ткъа уьш девзаш ца хилча хIун дан деза? Хуучуьнга хатта деза-кх. «Ма гIиллакх доцуш ву-кх (ю-кх) хьенахан кIант (йоI) олуьйтучул шен дега нене хатта деза, царна ца хаахь – хууш волчу воккхачуьнга.
Хьастаха цхьана кегийрхойн тобане хоьтту ас: «Алал дукха дахарш, меллаша воьдучу (шен боларехь) воккхачу стагана тIаьхькхиъна шух цхьаъ. ХIун дан декхар ву иза вайн гIиллакхатца. Ша-ша хьалха дала а гIерташ жоьпаш ло цара. Цьамма боху: «Де дика а дина, цул хьалха а ваьлла дIагIур ву». Вукхо боху: «Хьанна хаьа и къора вуй а. Иза паргIат ван а витина, хьаьдда хайн гIуллакхе дIагIур ву-кх». Шена-шена хетарг, гIиллакх а тIера доцург дуьйцу массара а. Цхьаъ ву-кх вист ца хуьлуш, сан бIаьра хьаьжна Iаш. Со шега хьаьжча бIаьргаш охьадохуьйту цо. (Иза а ду-кх гIиллакхехь. Товш ма дац воккхачун бIаьра хьоьжуш Iар). Хьо вист хIунда ца хуьлу? Ахь хIун дийр дара. «Со меллаша, цхьа-ши гIулч цунна тIаьхьа а сецна. Цуьнан боларехь дIагIур вара… «Сиха хилча цунна тIаьхьа а хIоттина дIагIур вара хьо? – хотту цуьнга цуьнан накъоста.
«Вацара. Йовхар йина а, суо тIаьхьа вогIуш вуй хоуьйтур дара, нагахь воккхачу стагана ца хиънехь. Юха цуьнан де дика дийр дара. Хьалде хоттур дара». Хьалхалеррачу накъоста хотту: «ТIаккха?» Къайлах соьга бIаьрг а кхарстабой: «Ваша ас жоп дала мегар дуй», – соьгара пурба доккху. Ас бакъо елча цо дуьйцу: «Воккха стаг (зуда) гIиллакхе ца хуьлийла ма дац. Шега хьал-де хаьттича, воккхачу стага соьга дIагIо, вайшиннан болар цхьаьна догIур дац я кхин эр ду, суна дIаваха пурба лур ду. ТIаккха а дIаэккха сих ца луш хатта деза: «Со хьажа хIумма а дуй, ас жимхалла диэ хьуна» … Иштта шена некъан гIиллакх довзийтар хаийтира оцу кIанта. Хуьна хьан Iамийна и гIиллакх, тахана дукхах болчу кегийрхошна девзаш а, цара лелош а ма дац иза, аьлла шега хаьттича шена и беркат дедегара даьлла хиларх лаьцна дийцира цо.
Цуьнан дедас кест-кеста шеца дIасавуьгуш а, некъаца нислучу хьоле хьаьжжина гIиллакхаш хьоьхуш а хилла кІентан кIантана. Цундела хаьар-кха цунна воккхачуьнца цхьаьна новкъа вогIучу хенахь аьрру агIор ах а, гIулч хиллал тIаьхьа хила везий а, воккхачуьнца цхьаьна вогIу ши жимха а иштта цунна (воккхачунна) кIеззиг тIаьхьа а, шина жимханех вокхах верг аьро агIор а, жимах верг аьтто агIор а хила везаш хилар. Амма цуьнан накъосташна дуьйцуш а хезна дацара и гIиллакхаш.
Церан бехк бацара иза. Ас цаьрга бехк ца баьккхира. ХIунда аьлча бехк цаьрга баккхале церан дайшка, наношка баккха богIура. Тхо дIасакъаьсташ деккъа цхьа хIума элир-кха, – некъан гIиллакхаш девзаш волчу кIантана тIе пIелг а хьажийна: «ХIара шун накъост дика накъост ву шуна, цунах беркат эцалаш».
Цу тайпана къамелаш къамоначаьрца дуккха нисло. ШолгIа-кхоалгIа со вогIу вайча уьш къайлабовла а, пе тоха а, букъ берзо а гIерташ ца хаало. Мелхо а, бела аьшна хуьлий, Iуьйре я суьйре дика йой, со шайца саца лууш хьаьвза. Цунах а тоам бо ас-м.
Iаса а луьйзуш, воккха стаг вогIура шен боларехь схьа. Цунна тIаьхьа сацавелла, болар лагIдина, меллаша жима стаг а вогIура… Нохчийн некъан гIиллакх догIура, шеца хьерчаш ийман, беркат долуш. Дагна хьаам беш дара а сурт.
Д.ХАМЗАТОВ