Вайнехан театран искусство езачеран дог Iовжош, шийла кхаъ баьржира Нохчийчохь 2013-чу шеран 11-чу декабрехь, Солцаев Мималт дIавалар хоуьйтуш. Дикка хан яра цо лазарш лехьо. Театрехь болх бечуьра сецна цхьа-ши шо дара. Ханна а дукха жима вацара, вала къена вацахь а. Амма къаьхьа бералла, ХХ-ХХI-гIий бIешераш хотталучу муьрехь вайнаха Iаьвшинчу балех са лоццуш кхаьчна дакъа а, вовшах а ийна, режиссеран экамечу дагна ницкъ бинчух тера дара, лазаршка иза йийсаре лоьцуьйтуш. Солцаев Мималт могIарера режиссер вацара. Нохчийн къоман театран дийнна цхьа мур бара цуьнан цIарца боьзна. Иза бахьанехь хиллачу Советийн Союзехь тоьллачу итт театрана юкъахь цIе йоккхуш яра вайнехан драмтеатр. Солцаев Мималт профессор вара, РСФСР-н искусствон хьакъволу гIуллакххо, Россин пачхьалкхан С.К.Станиславскийн цIарах долчу совгIатан лауреат вара. 40 шарахь нохчийн къоман культура кхиочу хьаьттахь хьанала къахьегна стаг вара. Вайнехан театран искусствехь сирла лар йитина стаг ву иза.
Бералла
Итон-Кхаьллан кIоштарчу Эза юьртахь 1938-чу шеран 20-чу майхь дуьнен чу ваьлла вара Солцаев Мусин кIант Мималт. Цуьнан да юьртарчу колхозан председатель вара. Амма Мималт ворхI бутт кхачаза вара, доцу бахьана хьовзийна, НКВД-ешникаша да набахти чу вуллуш. Масех шо дIаделира буса чулилхинчу милцоша дIавигначул тIаьхьа Мусах дерг цхьанна а ца хууш. И ирча сурт гинчара дийцарехь бен, Мималтана цунах хууш хIумма а дацара. Хиллачух кIант кхетта валале шен къизаллица схьакхечира 1944-чу шеран 23-чу февралан шийла Iуьйре. Ялх шо кхачаза бер дара Мималт, вайнах махках бохуш. Ненан бIаьргаш чуьра Iанаоьхучу гIайгIано кхетавора кIант шаьш хьош берг дикане дуьгуш некъ цахиларх. Дерриге а къоме ямартлонца схьакховдийна харцо иза хиларх тIаьхьо кхетар ву кIант, ненах ваьлла къаьхьа къурдаш ша дан волавелча. Ткъа цкъачунна ненан кучан юхах хьарчаро дуьненахь болчу массо а бохамах ша кIелхьара воккхуш хетара цунна. Казахстане дIакхаьчча Джамбульски областерчу Мерке олучу цхьана жимачу кIоштахь совцийра хIорш. ТIехь да цахиларо кхечаьргахь долчул беркъа доккхура кхаьргара хьал. Цул сов, Меркехь СолцаевгIеран доьзал дIатарбелла дукха хан ялале лазаро лецира Мималтан нана. Герга шерша шийла къастар даго хьоьхуш санна, нанна уллера дIа ца волура Мималт. Цамгаро дакъийначу ненан куьйгех ша тасавелча а цхьана йоккхачу нуьцкъалчу гIорторана тIетевжина хетара кIантана. Бакъду, кхо кадетташехь нана-м дIаяхара, хIара байлахь вуьтуш. Цкъа а дагара ца долу шена олура Мималта нана дIайолла яьхьна де. Уггаре а къаьхьа къурд цу дийнахь ша бина хеташ, дерриге а дахарехула чекхбаьккхира цо бераллехь ненах къастаран лазам. Нана дIаяьлла дукха хан ялале Джамбулехь долчу берийн цIийне дIавелира дехоша Мималт а, цуьнан воккхах волу ваша Хьамид а. Цхьа беркат дара берийн цIийнах даьлларг; цигахь Iаламат дика хьехархой бара, цара цIенчу даггара бераш дешарна тIеийзадора. Кхидолу бераш дешарна пебетташ, деша ца лууш, харцхьа лелаш хиллехь, Мималт а, цуьнан ваша а дика доьшуш вара. Амма царна цу берийн цIийнехь Iан ца лаьара, и шиъ даима цIа уьдура. Делахь а, дехоша, дешча кхарах цхьа адамаш хиларе сатийсарна, дIабуьгий, юха а берийн цIийне дIалора ши ваша. 1954-чу шарахь дагахь доцуш, кхарах схьакхийтира Мималтан да Муса. Кехат яздан бакъо йоцуш, луьра таIзар хиллера набахтехь яккха хан тухуш цунна кхайкхийнарг. Да цIаверзаро берийн цIийнера схьавала аьтто бира шина вешин. Бакъду, дас дешар дIа-м ца тасийтира цаьрга. Дешаран шераш юкъахдийларна мелла а тIаьхьабиснехь а, юккъера школа кхиамца чекхъяккхар тIедиллира дас шина кIантана. Цундела 1957-чу шарахь вайнах цIабоьрзуш, юккъера школа чекхъяьккхина, дешаран лакхарчу кхерчашка дIатасабала таро йолуш бара кегий нах.
Студенчески шераш
1957-чу шеран июнь баттахь Соьлжа-ГIала цIабирзира СолцаевгIар. Мималт, Ростов гIалахь ц1ерпошта тIера охьавоьссина, гIишлошъяран инженераш кечбечу институте шен кехаташ чудала вахара. Архитекторш Iаморан факультет яра цо шена билгалъяьккхинарг. Кхиамца зерех чекхвелира иза. Цундела хьалхарчу курсан студент иза лара мегар долуш дара хIоьттина хьал. Амма хьаж-хIотта Соьлжа-ГIала цIавеъначу цунна тосаделира Ленинграде деша яхийта кегирхойн тоба кхузахь вовшахтухуш хилар. А. Островскийн цIарах йолчу театральни институте дIахьовсош бара вайнехан кегий нах. Цу Iалашонца дIахьош конкурс яра вайнехан къоман театрехь. Жимачу стеган са кIамделира цу юкъаваха. Боккхачу кхиамца кхузахь а зерех чекхвелира иза. Иштта, 1957-чу шеран гурахь йоккхачу Россин гIаланех тоьллачарех цхьаъ йолчу Лениграде кхечира Солцаев Мималт. ТIаьхьо вайнехан дозалла хилла дIахIуьтту болу кегийрхой бара, цуьнца театран къайленаш йовза, актеран говзалла караерзо Iалашо лаьцна, Ленинграде баьхкинарш: Давлетмирзаев IабдулмутIелип, Хакишев Руслан, Цицкиев Мохьмад, Дудаев Муса, Идаев Юсуп, йижарий ИсаевгIар, Сардалова Зулай, Паскаева Раиса, Саиева Тайбат, Минкаилова Зоя, Хаджиева Неля, иштта дуккха а кхиберш. Ткъа цу хенахь 27 соьме кхочуш долчу стипендица хене бовлуш театран Iилманах тийсабала дезаш бара уьш. Цкъа а дагахь ца хиллачу кхиамца чекхъелира театральни институтехь дешаран хьалхара курс. Дика хьехархой бара кхеран. Россин театран исбаьхьчу дуьненахь башхачу шатайпаллица къеста говзанчаш бара уьш: Е. Лепковская, И. Савельев, З.Савкова, В.Петров, В.Стрежельчик. Вайнехан студентех Iаламат йоккха дегайовхо яра церан. Царах воккхавийна ца волуш Солцаев Мималт вара. Амма даима санна, чолхечу дахаро дагахь боцу хийцамаш беара. Дешаран хьалхара курс чекхйолуш Мималт цомгуш хилира. Гена даьлла хIума дацахь а, актеран говзалле некъ хадош яра лоьраша хIоттийна диагноз: ларингит. Юкъ-кара аз довш хилар ду цуьнан маьIна. Йиш халар а олу цунах вайнаха. Ткъа аз доцуш, я йиш хаьлла, актер хуьлийла дац. Дукха хьолахь муьлххачу актеран а коьрта герз ду аз. Бехк бац дешарна «чувоьлла» воллучу Солцаев Мималтана и шийла кхаъ дагах кхетча. Делахь а, воьхна ца хьаьвзира иза. Цул сов, генна синан къайленашкахь режиссеран говзалле сирла сатийсам кхобуш вара к1ант. Цундела, кехаташ режиссерийн факультете чу а лой, кхицкъа а хьалхарчу курсе деша воьду жима стаг. Цхьа долчу декъана вайн къоначу махкахочун ирс хилла ала мегар ду. Цу шарахь дуьненна гIараваьлла вевза режиссер Георгий Александрович Товстоногов вара Iамо режиссерийн курс схьаэцнарг. Цу муьрехь Ленинградера Максим Горькийн цIарах йолчу БДТ олучу театрехь коьрта режиссер болх беш вара Товстоногов. Студенташ Iамор а дукха хьолахь цигахь дIахьора цо. Репетицешкахь совцабора ша бечу балхе хьовсийта, ладогIийта. Иштта Солцаев Мималтан аьтто хилира баккххий оьрсийн сийлахь актераш бовза. Царна юкъахь бара: Сергей Юрский, Ефим Копелян, Евгений Лебедев, иштта кхиберш а. Ткъа иштта БДТ-ехь болх беш хиллачу актераца Лавров Кирилца уллера доттагIалла, гергарло тасаделира Мималтан. Дерриге а дахарехула чекхдаьккхира цара и гергарло. Георгий Александрович Товстоноговна дукхавезаш студент вара Мималт. Да-нана доцуш кхиарна, махках даьккхина Iазап текхначу къомаца баланаш бекъна жима стаг хиларна, мелла а дог лозура цунах оьрсийн театран говзанчин. Ша Iаш-вехаш волчу хIусаме вуьгура иза, улле ийзавора. Делахь а, цкъа мацца а чекхдолу муьлхха дешар. Иштта чекхдевлира Мималтан студенчески шераш. 1963-чу шарахь дара, иза дешна ваьлла, Соьлжа-ГIала цIавирзича…
Говзаллехь хьалхара гIулчаш
Театральни институтехь режиссерийн факультет чекхйоккхуш волу муьлхха студент диплом схьаэцале хьалха театрехь спектакль хIотто декхарийлахь ву. Iамаркахойн драматургин Харольд Дугласан, Натан Смитан «Скованные цепью» цIе йолу драма яра Солцаев Мималта дипломни спектакль хIотто билгалъяьккхинарг. Адамийн психологин драма шех ала мегар долуш пьеса яра иза. Идаев Юсуп, Цицкиев Мохьмад вара коьртачу ролашкахь. ЗIенашца цхьаьна вовшахвихкина волуш, набахтера воду ши турпалхо. Царах цхьаъ кIайчу аматехь ву (артист Идаев Юсуп), ткъа важа(артист Цицкиев Мохьмад) Iаьржачу аматехь ву, халкъалахь негр олучарах. Ненан шурица цIийх боьлла цабезам бу цу шиннан вовшашка. Дахаран чолхечу хьелаша цхьаьнатохарал совнаха, зIенашца вовшахавихкина ву и шиъ. Амма цхьабосса шинне хила тарлучу бохамо ойла карчайо турпалхойн. Цабезам а гIелло кхерамах кIелхьара вала цхьа Iалашо йолчу шина стеган. Турпалхойн ойла цIинъялар гойтура спектакло, дегIан чкъор тайп-тайпана делахь а адамалла, къинхетам массаьргахь цхьабосса хила безаш хиларх а кхетавора. Баккха бехк боцуш, дика хIоттийнера режиссера «Скованные цепью» цIе йолу спектакль. Лаккхара мах хадийра цуьнан театран говзанчаша. Спектакль тIеоьцуш Iаламат дукха хьеший бара Соьлжа-ГIала, Москвара, Ленинградера баьхкина. Цара а, кхин дIогара гIалаташ ца лоьхуш, тIелецира спектакль, Солцаев Мималт хьуьнаре режиссер хилар билгалдоккхуш. Амма хьовсархоша тIеэцар мелла а шийла хилира. Хаддаза нохчийн къоман театран сцени тIехь комедешка марзбина вайнехан хьовсархой гена хиллера Iамаркан пачхьалкхехь болчу кегирхойн лехамашна. Режиссеро Iаламат хала лайра и цакхетам. Делахь а кхин цкъа а шен хаарш, хьуьнар зен гIоьртира иза. Валерий Шаврина язйина «Разбуженная совесть» цIе йолу пьеса яра Солцаев Мималта Нохч-ГIалгIайн пачхьалкхан драмтеатран сцени тIехь шолгIа хIоттийнарг. Россехь чIогIа гIараяьлла пьеса, хьовсархоша дика тIеоьцуш спектакль яра иза. Цкъа мацах ларамза дина зулам бахьанехь набахтехь хилла ву спектаклан коьрта турпалхо Анатолий Сысоев. Амма жимчохь синкхетаман аьргалла бахьанехь ша идийна гомхачу некъашна даггара дохко ваьлла иза. Белхан накъосташа, сирла шовда санна, цIеначу безамо гIо до цунна нийсачу новкъа вала, хIора стагехь хила догIу эхь-бехк самадаккха. Идаев Юсуп вара коьртачу ролехь. Шен массо роль санна, къоначу актеро Iаламат дика ловзайора Анатолин роль. Кегийрхошна товчу агIор хIоттийна спектакль яра иза. Амма «Разбуженная совесть» спектакль а хьовсархоша тIеэцар дагахь доцчу кепара шийла хилира. Цхьана муьрехь шинна спектакална хьовсархоша петохар муьлххачу режиссерана дегаIийжаме чов йийр йолуш чорда киртиг ю. Иштта восе делира и Солцаев Мималтана. Иза юха а Ленинграде дIавахара шен хьехархо волчу. Самукъадаьлла тIелецира иза Георгий Александрович Товстоноговс. Шена юххехь стажировкехь витира. Цхьана шарахь Iийра Солцаев Ленинградехь болх беш. Цунна уллехь хиллачара дийцарехь, дикка шаръеллера нохчийн къоначу режиссеран говзалла. Кхин а цхьа бакъдерг ду цунна теш хIуьттуш. 1965-чу шарахь, дехарш дой, Казань гIала дIавуьгу вайн махкахо гIезалойн къоман драмтеатрехь коьртачу режиссеран даржехь болх бан. ГIезалойн мохк беркате хилира къоначу режиссерана. Цигахь серлайийла юьйлаелира цуьнан кхиамийн зIаьнарш. ГIезалойн къоман драмтеатрехь цо хIиттош йолчу спектаклех кест-кеста статьяш хуьлура Москвахь зорбане дуьйлучу газеташ тIехь, журналаш тIехь. Цара массара а билгалдоккхура Россин театрийн хьаьттахь похIмечу режиссеран керла цIе гучуйолуш хилар. Хьем боцуш вайн махкахочух долу хастаме хабарш Нохчийчу схьакхечира. Цундела дукха тамашийна ца хета 1968-чу шарахь Нохч-ГIалгIайн Республикин культурин министерствос, дехарш дой, хьуьнаре режиссер цIаверзор.
Хьуьнаран серлонехь
Республикил арахьа даьккхинчу масех шарахь Солцаев Мималт хийцавеллера. ХIинца цо сихо ца йира кхечу къаьмнийн драматурги вайнехан театрехь хIотто. Нохчийн къоман драматургехь ша реза волу пьеса ца карийча, режиссер классике кхевдира. Юха йийшира Бадуев СаьIидан ерриге говзарш. Царна юкъара хаьржира «Бешто» цIе йолу повесть. Сцена а, цуьнан бакъенаш а евзачу Солцаев Мималта ша инсценировка йира повестана. Коьрта роль Омаев Дагунах тешийра. Бусанин роль Багалова Зулайга кховдийра. ЦIенчу безаман гимн хилла дIахIоьттира «Бешто» спектакль. Цул сов, вайнехан къоман театран искусствон боккха кхиам а бара иза. Нохчийн литературин бухбиллархо волчу Бадуев СаьIидан башха мотт, дуьненна вевзачу режиссерана уллехь Iемина, говзалла шарйина цIавирзинчу режиссеран похIма, хьуьнаречу актерийн шовкъе ловзар – и дерриге а вовшахъийна нуьцкъала исбаьхьаллин тIеIаткъам болчу спектакло йийсаре лецира хьовсархой. Иза шуьйра йийцареян яьккхира къоман интеллигенцин векалша. Театран критикаша лаккхара мах хадабора керлачу постановкин. Гуш дара, ханна воккха вацахь а, (цу хенахь Солцаев Мималтан 30 шо дара), режиссер говзаллехь кхиъна хилар. Цуьнан дешаран а, кхоллараллин лехамийн а шераш эрна дахана цахилар дара иштта гуш. Цул сов, махках ваьлла масех шо даккхарх нохчаллех цхьа цинц а дIабаьлла ца хиллера цунах. Цунна тоьшалла дара режиссера карлаяьккхина «Бож-Iела» цIе йолу спектакль. Вайна хууш ма-хиллара, Хамидов Iабдулин цкъа а лийр йоцу и самукъане комеди вайнехан къоман театрехь дуьххьара хIоттийнарг режиссер Павел Харлип вара. Вайн оьздачу гIиллакхашца догIуш доцу цхьацца дастаме суьрташ дара дуьххьара хIоттийначу спектаклехь. Масала, фермехь кегирхой вовшахкхеттачохь Надий, Рамзанний вальс хелха далар. И кийсак Мималта юкъара дIаяьккхира ша спектакль карлайоккхуш. Юьхьанца спектаклан цIе «Бож-Iелин иэшар» яра. Къоман гIиллакхашна тIе гIерташ волу турпалхо цкъа а толаме кхочур вац бохург дара цу цIарна бухе диллина. «Иэшар» боху дош дIадаьккхина, хIетахь дуьйна еккъа цIена «Бож-Iела» ю спектаклан цIе. И хийцарх галдаьлла хIума дац. Ша нохчи хиларе терра, Солцаев Мималта хьакъйолчу кепара дIанисйира спектаклан цIе, цу юккъера цхьадолу суьрташ. Къаьстина ала догIу режиссера вайнехан театрехь карлаяьккхинчу «ПетIамат» цIе йолчу спектаклах. Иза цкъа мацах хIоттийна яра Батукаев ХIарона. Делахь а Солцаевн хIотторехь Бадуев СаьIидан поэтика мелла а шуьйра гойтуш яра спектаклехь, нохчийн литературин бухбиллархочун меттан хазалла яра хIора актеран исбаьхьчу ловзарехь серлаюьйлуш. И данне дац похIме режиссер советийн драматургех цу муьрехь къехкаш вара бохург. Цо хIиттийра Б.Горбатовн «Юность отцов», Л. Зоринан «Варшавская мелодия», иштта кхийолу спектаклаш. Делахь а, коьртаниг къоман драматургина тIе цуьнан кхоллараллин ойла ерзар дара, хьакъдолчу тIегIанехь цо уьш хIиттаяр а дара. Цунна тоьшалла ду Солцаев Мималта ша язйинчу «Асланбек Шерипов» пьеси тIехь изза цIе йолуш хIоттийна спектакль. Боккхачу безамца дезаш тIеийцира халкъо а, махко а Омаев Дагуна цу спектаклехь гайтина коьртачу турпалхочун васт. Цуьнан хьуьнаран серлоно зIаьнарш къаго мур бара иза.
Малхбузерчу Европин драматурги
Шеко яц дуьненна евзаш йолу малхбузерчу Европин нуьцкъала драматурги Солцаев Мималтана дукхаезаш хилла хиларан. Цуьнан кIорггера хаарш дара цу декъехь. 1972-чу шарахь дара французийн классицизман жовхIар ларалуш йолчу Пьер Корнелан «Сид» трагедига иза кхевдича. Массо а цецвелира Россехь наггахь бен хIоттош йоцу «Сид» хIоттош ву Солцаев Мималт аьлла махкахула дIасадаьржича. Цецвалар Iаламат совделира, коьрта роль ловзо дезаш хилла Омаев Дагун цхьана йоккхачу фильмехь дакъалаца кхайкхина, и роль Гайтукаев Ахьяде кховдийна хилар хиъча. ХIинццалц иштта йоккха роль ловзийна вацара актер. ТIаккха цуьнга иштта чолхе болх кховдор массарна тамашийна хийтира. Шеконаш яра садууш: хьуьнар кхочур дуй-те иштта роль ловзо!? Дукха болх бан дийзира режиссеран Сидан роль ловзочу актераца, амма мел хала хиллехь а, юьхьарлаьцначу Iалашоне дIа-м кхечира иза. Москвара, Лениградера леррина цу спектакле хьажа алсам хьеший баьхкира Соьлжа-ГIала, цара лаккхара мах хадийра вайн махкахочо хIоттийначу спектаклан. Бакъду, «Сид» спектакль хIоттаяле масех шо хьалха XVI-чу бIешерахь ваьхначу испанхойн драматурган Лопе де Веган «Собака на сене» цIе йолу пьеса хIоттийнера режиссера, нохчийн хьовсархоша лакхара драма, кхечу къаьмнийн драматурги тIе муха оьцу хаа лууш. Дика хIоттийна спектакль, муьлхачу къоман драматурги тIехь иза елахь а, тIеоьцийла хиира цунна, спектаклан кхиамо гайтира и бакъдерг. Иштта боккхачу кхиамца «Сид» спектакль чекхъяьлча, Солцаев Мималт Шекспире кхевдира. Дуьненна вевзачу ингалсхойн драматурган «Ричард-3» яра дукха хенахь дуьйна режиссеран садууш. Россин тоьллачу театрашкахь кест-кеста хIоттош ю и спектакль, амма вайнехан театрехь хIинццалц режиссерех цхьа а кхевдина вацара оцу трагедига. Дукхах болчу режиссераша хьовсархойн тидам коьртачу декъана Ричард заьIапхо хиларна тIеийзабо. Дуьнен чу волуш дуьйна заьIап хиларо, кхечарна уллехь куьцана-кепана ша иэшна хетаро къизалла, сутаралла, дарж дезар цуьнгахь кхиийна бохучу ойланна тIеийзабо хьовсархой. Шекспиран а иштта хилла хила там бу коьрта турпалхо. Солцаевс мелла а кхечу агIор гойту Ричард. КIорггера хьекъал долуш стаг вара вайнехан театро гайтина Ричард, амма и хьекъал беркатечу хорша дерзийна дацара цуьнан. Адамашкахь ша латточу кхерамах а, таIзарх а цуьнан самукъадолуш санна хетара хьовсархошна. Давлетмирзаев IабдулмутIелип вара коьрта роль ловзош. Режиссер а, цунна тIаьххье Ричардан роль ловзош волу актер а, трагедин авторо тоьхначу дозанна мелла а юьстах лелхаш хетара. Спектаклехь Ричардан дегIан заьIапалла гена яьлла тосалуш яцара, вайнехан театран коьрта Iалашо турпалхочун синан заьIапалла гайтар яра. Цу тIехь иза дагахь ца хиллачу кхиаме кхаьчна аьлла хета.
1981-чу шарахь дара Вильям Шекспиран «Кориолан» трагеди Солцаев Мималта хIоттийча. Дукхах йолу шен трагедеш санна, историн хроники тIехь язйина ю Шекспиран «Кориолан» трагеди а. Басарш ца кхоош, турпалхочун синъекхалла, цхьайолчу цуьнан амалан цIарматалла Iорайоккхуш, гайтина васт ду Шекспиран коьрта турпалхо. Делахь а вайнехан театро Кориоланах баккха бехк боцу турпалхо во. Нуьцкъалчу амалех доьттина хеталора и васт. Кориоланан роль ловзош а Давлетмирзаев IабдулмутIелип вара. Даима санна шовкъе, сирла басарш ца кхоош кхоьллира цо шен турпалхо. Актера гайтарехь Iаламат хьуьнаре стаг вара ширачу Риман баьчча, халкъан дуьхьа ваха, ваца кийча волуш. Спектакль хIоттийначу режиссеро билгалдаьккхина харш дара актеро шен ловзарехь лардеш дерг. Малхбузера драматурги хIотторехь воккха говзанча ларалуш вара Солцаев Мималт ерриге а Къилбаседа Кавказехь. Боккхачу кхиамца «Кориоланан» премьера чекхъяьлча, Москвара, Ленинградера баьхкинчу хьешаша цхьана озехь билгалдаьккхира СССР-хь тоьллачу итт режиссерах цхьаъ вайн махкахо хилар. Иштта беркате хилира цунна малхбузера драма.
Кхиамийн зIаьнаршлахь
Сийлахь воккха баьчча вара Советийн Союзехь Владимир Ильич Ленин. Иза дIаваьллачул тIаьхьа а зурманахь айина кхайкхош бара цуьнга болу сий-ларам. Театраш жигара дакъалоцуш яра цу хастамийн хорехь. Иштта, Ленин дуьнен чу ваьлла бIе шо кхачарна лерина схьакхайкхина яра театран фестиваль-конкурс. 1970-чу шарахь Москва гIалахь дIаяьхьначу цу дуьненаюкъарчу фестивалехь дакъалецира вайнехан къоман театро. «Лениниана» аьлла, йоккха цIе тиллина, Солцаев Мималта ша язйира цунна лерина пьеса. Ленинан роль Давлетмирзаев IабдулмутIелипах тешийра. Феликс Эдмундович Дзержинскийн роль ловзош Идаев Юсуп вара. Йоккха спектакль яра иза, алссам юкъахь актераш болуш. Ленинан васт дуьххьара кхоьллина дара вайнехан сцени тIехь. Амма, цхьана а фестивалехь цкъа а ца хьехадо «дуьххьара», «тIаьххьара» бохуш. Цигахь гайта езарг говзалла ю, похIма ду. Вайн къоман театро мел оьшу а иза дIагайтира. Дуьненан массо а маьIIера дукха театраш яра фестивалехь дакъалоцуш. Цкъа мацах Мималтан хьехархо хилла Товстоногов Георгий Александрович вара Ленинах ша кечйина спектакль йохьуш веана, коьртачу ролехь СССР-н халкъан артист Лавров Кирил волуш. Делахь а, толам вайн театро баьккхира. «Лениниана» спектаклехь коьрта ролаш ловзийначу актерех а, спектакль хIоттийначу режиссерах а Пачхьалкхан совгIатийн лауреаташ хилира. Цу муьрехь дуьйна Советийн Союзан Турпалхочун Нурадилов Ханпашин цIарах йолу Нохч-ГIалгIайн пачхьалкхан драмтеатр СССР-хь тоьллачу пхеа театрана юкъахь цIе йоккхуш яра.
ТIаьххьара денош
Иштта боккха кхиам беара режиссерана 2007-чу шарахь хIоттийначу «Рыцари кавказских гор» цIе йолчу спектакло. Ерриге а Россин театрийн фестиваль яра 2007-чу шарахь Новочеркасскехь хилларг. Нохчийчуьра Солцаев Мималт куьйгаллехь волу оьрсийн драмин театр дIакхачале совгIаташ дIасадекъна хиллера фестивалан дайша; тIамо Iадийначу махкара баьхкинчу кхара хIун гойтур яра бохург дагахь долуш. Бакъду, вайн актераша спектакль гайтинчул тIаьхьа, дIаделлачуьра ворхI номинацехь совгIаташ юхадерзо дийзира фестиваль вовшахтоьхначеран нохчашна схьадала. Хьалхара меттиг Нохчийчуьра еанчу театрана схьаяла дийзира. Иштта режиссер вара РСФСР-н искусствон хьакъволу гIуллакххо, Советийн Союзан пачхьалкхан совгIатан лауреат, профессор Солцаев Мималт. Вайн махкахь буьрса кхихкинчу тIемийн дегаIийжаме чов яра цо массарех хьулйина лелош. Ларамза кхеттачу герзо, цхьайтта шо кхаьчна йоI юьсуш, хIусамнана дIаяьхьнера воккхачу говзанчин. Амма бохамна къарвелла, балхана пе ца туьйхира цо. Цкъа мацца а тIом чекхбербуйла хууш, кегирхой эцна Москва дIавахара, цаьрга цигахь актерийн говзалла караерзаяйта. 2006-чу шарахь цигара цIавирзича, оьрсийн драмин театр Соьлжа-ГIалахь юхаметтахIотто гIерташ къахьийгира. Цуьнан Iаламат боккха лаам бара Антон Павлович Чеховн дийцарш тIехь керла спектакль хIотто. Цхьацца кечамаш дIаболийнера цо. Амма лайначу халонийн ачонаша, Iийшинчу сингаттамийн кочаро сиркхонаш дебийра. 2011-чу шарахь нохчийн къоман сценин воккха говзанча хиллачу Солцаев Мималтан театр йита дийзира. Сийлахь воккхачу ингалсхойн яздархочо Шоу Бернарда аьлла: «Хьо воьлуш дерриге а дуьне доьлу хьоьца, амма лазаро лаьцна, меттахь висинехь, цхьаалла айхьа Iуьйшу ахь». Бакъду, Солцаев Мималтана уллехь даима цуьнан вежарий бара. Йоккха а хилла лоьран болх беш йолу Мималтан цхьаъ бен йоцу йоI Карина яра ден хаддаза Iуналла деш. Делахь а, театр йоцчохь дахар ца хетара похIмечу режиссерана. Цо чIогIа сагатдора сценина, шена дукхабезачу актерашна. Театрах хаьдда йоккху зама кхоьлина хетара цунна, дуьненан синкъерам дIабаьллера. 2013-чу шеран 11-чу декабрехь Солцаев Мималт дIавелира, шен сирлачу кхоллараллин беркат вайх хьерча а дитина.
А.ГАЗИЕВА
№141, шот, гIуран (декабрь) беттан 12-гIа де, 2015 шо