ХХ-ХХI-гIий бIешераш хотталучу муьрехь тIехIиттинчу халачу зерех доьналлица чекхделира нохчийн къам. Дерриге а дуьненахь вевзаш ву Кадыров Ахьмад-Хьаьжин кIант Рамзан. Россин Турпалхо, Инарла ву иза. Россин пачхьалкхан алссам совгIаташ ду цунна делла. Бусалба дин лардарна, даржорна делла совгIаташ а ду, иштта спорт, культура кхиорна делла совгIаташ а ду. 2015-чу шеран 8-чу декабрехь литературин шо дерзош, Соьлжа-ГIаларчу Лермонтовн цIарахчу оьрсийн драмин театрехь хиллачу цхьаьнакхетарехь делира цунна Россин яздархойн союзан мехала совгIат – Оьрсийн сийлахьчу яздархочун Василий Макарович Шукшинан цIарах йолу мидал. Дукха хан яц и мидал юкъаяьлла. Къилбаседа Кавказехь дуьххьара и совгIат динарг Кадыров Рамзан ву. Цундела дийца лаьа оцу мидалх дерг, и мидал шен цIарах йолчу Шукшинах дерг карла а доккхуш. Мидал юкъаяьлла дуьззина ши шо ца кхаьчна. Иза 2014-чу шарахь юкъаяьккхина ю.
РСФСР-н искусствон хьакъволу белхахо Шукшин Василий Макарович дуьнен чу ваьллера 1929-чу шеран июль беттан 25-чу дийнахь Алтайн крайрачу Бийск гIалина юххерчу Сростки цIе йолчу юьртахь, ахархойн доьзалехь. Институте деша вахале колхозехь белхаш бина цо, цул тIаьхьа кхо шо эскарехь даьккхира, хIордан флотехь. 1954-чу шарахь деша вахара Москварчу пачхьалкхан кинематографин институтан режиссераш кечбечу факультете. ГIараваьлла вевзаш волу режиссер Михаил Ромм вара цуьнан хьехархо. ТIахьуо дуьненна гIарабевлла бевза режиссераш хилла цуьнца цхьана курсехь доьшуш: Андрей Тарковский, Андрон Михалков-Кончаловский.
Жимачохь дуьйна цхьацца дийцарш яздеш хилла Шукшин. 1958-чу шарахь дуьйна зорбане вуьйлуш хилла иза коьртачу декъана «Смена» журналехь. 1961-чу шарахь дуьххьара жима книга зорбане яьлла цуьнан «Сельские жители» цIе йолуш. Цо яздинарг дерриге а 125 дийцар ду. Иза дIаваьллачул тIаьхьа, массо дийцар схьа а гулдой, оьрсийн литература езачара уьш зорбане доху цхьана книгехь. Книгин цIе ю «Беседы при ясной луне». Шукшинан коьрта турпалхой юьртара адамаш ду. Уьш хьанал къахьоьгуш, гулдинчух хьурмат дан хууш а ду. Оьрсийн ярташкара дахар дика девзаш хилла яздархочунна. Говза сурт хIотто а, нуьцкъала васт кхолла а хууш хилла цунна. Чулацамечу дийцарша тоьшалла до Шукшин Василий Макарович бакъволу оьрсийн яздархо хиларан. 45 шарахь ваьхна шатайпа къегина похIма долу яздархо. Оьрсийн культурехь, литературехь цо йитина лар йоккха, сирла ю.
2014-чу шарахь Алтайхь шуьйра билгалдаьккхира яздархочун 85 шо кхачар. Россин яздархойн союзо хьалххе дIаболийнера Шукшинан юбилейна кечамаш. 2014-чу шеран бIаьстенан юьххьехь юкъаяьккхинера цуьнан цIарах йолу мидал. Шукшинан мидална презентаци дIаяьхьира 2014-чу шеран апрель баттахь яздархо схьаваьллачу Бийск гIалахь. Мидал яла лерина дара Россин культура, литература кхиорехь хьанал къахьоьгуш долчу адамашна. И мидал яларан хьокъехь сацам Россин яздархойн союзан правленис тIеэца безаш бу. СовгIат дIалуш, Союзан куьйгалхочо тIе куьг яздина, тоьшаллин кехат хила деза цуьнца. Шукшинан цIарах йолу мидал уггаре а хьалха еллачарна юкъахь бу оьрсийн яздархой: Распутин Валентин, Бондарев Юрий, Личутин Владимир, актераш: Куравлев Леонид, Зайцева Людмила, Любшин Станислав, Губенко Николай.
Шукшинан цIарах йолу мидал горга ю, латунах еш ю, цуьнан барам гуонехь 32 миллиметр ю. Вайн Республикин Куьйгалхочунна и мидал яларо гойту Россин кхоллараллин интеллигенцина юкъахь цуьнга болу лерам мел боккха бу. Куьзганахь санна, дуьненна дIагуш ду къоман культура, литература кхиорехь цо хьоьгуш долу къа. Вайна массарна а дозалла, юьхькIам, мерза кхаъ бу и мехала совгIат Нохчийчоьнан Куьйгалхочунна дар. Дала тIаьхье беркате йойла цуьнан!
А.АРАПХАНОВА
№143, еара, гIуран (декабрь) беттан 17-гIа де, 2015 шо