ХIинца 40 шо кхаьчна иза тхан керта еана. Хетарехь, сан дахарехь уггаре а ирсе хан яра 1975-чу шеран гуьйре. Сан вокхах волчу вашас нускал далийра цу гуьйранна. Нускал Iаламат хаза дара. Цуьнан цIе Раиса яра. Ден-ненан цхьаъ бен яцара Раиса. Цхьа ваша вара цуьнан. Юьхьанца тхан нана реза яцара и захало дан. Ненан цхьаъ бен йоцу йоI сов тIех коча хуьлу, олура цо. Амма хабарш дахдала доьлча тхан дас човхийра нана: «Хьайга ца догIург ма дийца, кIантана езаш елахь, схьаялаяйта, безамца ца дина захало, чохь пеш йоцу хIусам санна, шийла хуьлу», – аьлла. Кхин цхьа бахьана дара тхан нана захалонна тIеерза ца юьтуш. Раиса Соьлжа-ГIаларчу йоккхачу универмагехь балхахь яра. Ткъа нанна кертахь гIуллакхаш дан нус езара. Делахь а, и цхьадолу хабарш шена ца хезаш санна, тхан воккхах волу ваша кхин цхьана а йоIана тIе ца хьаьвзаш, дикка зама елира. ТIаккха нускал ца далош и висарна кхераделла тхо дерриге а тIетайна, 1975-чу шеран 25-чу октябрехь схьадалийна нускал доссийра тхан жимах волу деваша вехачу керта. Цу хенахь, дукха хьолахь, иштта даладора нускал. ХIинца санна далошшехь цIа ца даладора. Цкъа уллора верасаш болчу доссадой, там-мах бой, ловзарна кечамаш бой, тIаккха мардай, марнаний долчу керта схьаялайора. Бакъдерг хIунда ца дуьйцу, ялийначу буса суна куро хийтира тхайн нус, делахь а, ас сайн дагара-м ца хаийтира цхьанна а. Дика ду со сихъелла ца хилла. ШолгIачу, кхоалгIачу дийнахь, леррина тергалъеш, со кхийтира цуьнгахь куралла цахиларх. Керлачу хIусаме кхаьчна йоьхна, ийзалуш, эхьхеташ хилла хила там бу иза. ТIех хабарш нускалехь товш дац. Мотткхабар дара лардан дезаш. Цхьа самукъане кIира даьхьира оха тхан нускал доссийна долуш. ХIора суьйранна урамехь мел верг нускал доссийначу схьагуллора. Тхайн дага ма деаннехь, тхов дIаэца санна, вотий-пондаррий хьадой, синкъерам бора. Хаза хан хиллера. Новкъа хета иза кхин цкъа а юха йогIурйоцуш.
Йоссийначуьра цIаялийначу шолгIачу дийнахь дуьйна, бIе шарахь тхан кертахь яьхча санна, гIуллакхаш дан йолаелира Раиса. Тхо Iуьйранна гIовттале кхача кечбина йолура иза. Цо кечбечу кхачанан мерзачу хьожано самадохура тхо. Тхуна хIоранна елалой-екхалой дуьхьалйолура иза. ТIаккха дийнахь сарралц цуьнан елакъажаро айъина дог-ойла, иштта тIома яьллачохь де чекхдолура. Цхьа тамашийна, сиха тхох схьаийра Раиса. Цул сов, каде а, тIахъаьлла а яра нус. Иза болх бан а, кертахь гIуллакхаш дан а, несалла лелон а ларайора. Нана йолчу буьйса яккха иза яхча, тхан цунна сагатлора, чохь, кертахь деса хетара. ГIар-гIовгIа дIатоьра, забарш дIасовцура. Еана шо кхочуш кIант вира Раисас. Цунах тхуна доккха беркат делира. Цул тIаьхьа кIант оьций йоьдура Раиса нана йолчу буьйса яккха. Мел сагатлахь а, халла цхьана буьйсанна сатухура оха нус цIахь йоцуш. Амма шолгIачу дийнахь, дас мохь тухура сан воккхах волчу вешига.
– КIант! ЦIабалабел уьш, машенахь тIаьхьа а гIой, кIантана сагатделла сан!
Дас аьлларг тхуна массарна Дала аьлча санна дара. Цо аьлча тхан вешина а некъ басталора шен доьзал цIабало ваха. ХIинца санна эвхьазлонаш яцара цу заманахь. Воккхачуьнца долу эхь-бехк чIогIа лардора. Тхан да-нана долчохь, цкъа а шен бере дIахьаьжна, цаьрга вистхилла вац тхан воккхах волу ваша. И бераш шен доцуш санна, царна петухура цо воккханиг волчохь. Тхуна чIогIа дукхадезара цуьнан бераш, доккхачу дуьнен чохь церан меха хIума дацара тхан. Кхо кIант, цхьа йоI дара тхан вешин. Амма къинхетамза вайн махкахь хьаьвзинчу буьрсачу тIамах, онда дакъа тхоьга а кхечира. Уггаре а хьалха, хIаваан кеманаша динчу тохарехь ларамаза кхеттачу бомбин гераго Идрис вийра. Тхан вешин а, Раисин а шолгIа кIант вара иза. Ша дIаволучу дийнахь 15 шо вуьрхIитта де дара цуьнан. Пхийттара ваьлла ву аьлла, воккха стаг санна дIаверзийра тхан Идрис. Тхуна-м жима бер хетара иза. Ткъа шо дIадаьлла Идрис воцу. Амма тхуна массарна а селхана хилча санна, бу и эшам. Цуьнан жималла, Iовжавар дагадеъча, хIинца легашка хорам хIутту. Суна ца хаьа, Раисас и бохам муха лайра. Тхан дена шен бIаьргех болуш хин тIадам ца гайтира цо. ХIора Iуьйранна чуйогIий, шена хIумма а ца хилча санна, тхан дега йистхуьлура нус.
– Iуьйре дика хуьлда хьан, дада! Буьйса муха яьккхи ахь? ХIумма а оьший хьуна? – олий.
ХIинца тхан да-нана дIадаьлла. Вежарий а шайн баккхий доьзалш болуш, хаза бехаш бу. Тхан хьоме нус Раиса а жима яц. Цо шина кIанте, йоIе университет чекхъякхийтина, белхашка дIанисбина. Ткъа уггаре а коьртаниг, ламаз-марха, гIиллакх-оьздангалла Iамийна шен берашна. Шина кIантана зударий балийна, кIентан бераш ду хьалакхуьуш. Амма йоккха хиллера аьлла, гIиллакхах йоьхна-м яц тхан нус. Иза тоххара, жимачохь санна, массаьрца кIеда-мерза, гIиллакхе ю. Тхан ков-керташка деана вуон-дика, массарел хьалха а йолий, и дIадерзош ю. Кхин цхьа хаза гIиллакх ду Раисин, жимачохь дуьйна, ца дохош, схьадохьуш. ХIора баттахь, цкъа-шозза, тхо дерриге а, йиша-ваша тхан воккхах волу ваша волчохь гулдой, ша бинчу кхачанах кхетийтар. И гIиллакх хазачу ламасте дирзина. Тхо дика кхета Раисин гIиллакх-оьздангалла бахьанехь, тхаьш вовшахдетталуш хиларх. Раисас хIораза дуьхьалйолий, тхо дахказа итт шо даьлча санна, мерза тIеоьцу, сихха юург хьалха юьллу, дерг-доцург хоттуш, тIекаре йолий къамел до. Цундела лаьа Раиса йолчу даха, цуьнца хан яккха, хабаре довла. ХIинца тхайн вешин зуда нус ю аьлла ца хета тхуна. Цунах тхан децIа хилла. Тхуна массарна а иза дукхаеза. Цуьнан деган комаьршалло, цIархазмана доцуш, баккъал а лелочу гIиллакхо, хазйина тхуна массарна а Раиса. Дала дукха яхайойла иза тхуна а, шен беркатечу доьзална а!
А. ДАЧАЕВА
№19, шот, чиллин (февраль) беттан 20-гIа де, 2016 шо